Duncan Jobson
سینمای نان اسپلیشن: کاوش در ترکیب شگفت‌انگیز مقدس و نامقدس. کشف کنید چگونه این ژانر جنجالی تابوهای دینی را در صحنه بازتعریف کرد.
- ریشه‌ها و زمینه تاریخی نان اسپلیشن
- ویژگی‌ها و نمادپردازی‌های تعریف‌کننده
- فیلم‌های کلیدی و کارگردانان تأثیرگذار
- تم‌های جنسیت، قدرت و سرکوب
- جنجال‌های مذهبی و سانسور
- تأثیر فرهنگی و میراث
- تفسیرها و احیای مدرن
- منابع و مراجع
ریشه‌ها و زمینه تاریخی نان اسپلیشن
سینمای نان اسپلیشن در اواخر دهه ۱۹۶۰ به وجود آمد و در طول دهه ۱۹۷۰، به ویژه در اروپا، شکوفا شد، به عنوان یک زیرژانر تحریک‌آمیز از فیلم‌های استثمار. ریشه‌های آن به شدت با تحولات اجتماعی و فرهنگی وسیع‌تر آن دوران، به ویژه انقلاب جنسی، سوال‌گذاری از قدرت دینی و کاهش قوانین سانسور در کشورهایی مانند ایتالیا، اسپانیا و فرانسه گره خورده است. این فیلم‌ها از توصیف‌های ادبی و هنری قبلی از راهبه‌های متجاوز الهام گرفتند، مانند رمان “لاشه” دنیش دیدرو در قرن ۱۸، اما آن‌ها را از دیدگاه سینمای استثمار مدرن بازطراحی کردند و بر عریانی، خشونت و روایت‌های تابو شکن تأکید کردند.
زمینه تاریخی نان اسپلیشن در روابط پیچیده بین کاتولیسیسم و جامعه اروپایی ریشه دارد. نفوذ فراگیر کلیسای کاتولیک به ویژه در جنوب اروپا، زمینۀ مناسبی برای فیلمسازان فراهم کرد تا به کاوش در تم‌های سرکوب، دوگانگی و خواسته‌های ممنوعه بپردازند. این ژانر اغلب داستان‌هایش را در صومعه‌هایی در دوران‌های ناآرام مذهبی و سیاسی، مانند ضد اصلاحات یا دادگاه‌های تفتیش عقاید، قرار می‌دهد و از این مکان‌ها به عنوان میکروکوسم‌هایی برای اضطراب‌های اجتماعی وسیع‌تر درباره قدرت و جنسیت استفاده می‌کند. در این فیلم‌ها معمولاً زنانی جوان به زندگی صومعه‌ای فرو می‌روند و با مادر برترهای بی‌رحم، کشیش‌های فاسد و عذاب‌های فراطبیعی یا روانی مواجه می‌شوند که هر دو احساس ضد کلیسایی و مجذوبیت به ممنوعه‌ها را منعکس می‌کنند.
صعود نان اسپلیشن همچنین با موفقیت‌های بین‌المللی فیلم‌هایی مانند “شیطان‌ها” به کارگردانی کن راسل (۱۹۷۱) تسهیل شده است که اگرچه به طور خاص بخشی از این ژانر نیست، اما در به تصویر کشیدن هیستری مذهبی و سرکوب جنسی مرزها را جابه‌جا کرده است. محبوبیت این ژانر تا اوایل دهه ۱۹۸۰ کاهش یافت، اما میراث آن به عنوان بازتاب زنده‌ای از تنش‌های فرهنگی آن دوره و جسارت سینمایی باقی مانده است فستیوال فیلم بریتانیا، مؤسسه فیلم بریتانیا.
ویژگی‌ها و نمادپردازی‌های تعریف‌کننده
سینمای نان اسپلیشن با مجموعه‌ای از ویژگی‌های تعریف‌کننده و نمادپردازی‌های تکرارشونده تمایز پیدا می‌کند که آن را درون ژانرهای وسیع‌تر استثمار و ترسناک مذهبی متمایز می‌کند. مرکز نان اسپلیشن، تقابل تصاویر مقدس و نامقدس است: صومعه، که به طور سنتی فضایی برای دینداری و انزوا بوده، به محلی برای تجاوز، سرکوب و اغلب، بیداری جنسی تبدیل می‌شود. فیلم‌های این زیرژانر غالباً راهبه‌ها را در وضعیت‌های مختلف عریانی یا در حال انجام اعمال تابو نشان می‌دهند و از تضاد بصری بین عبا—نماد عفت و وفاداری—و اعمال خشونت، عریانی یا کفرگویی برای تحریک و ناراحت کردن تماشاگران استفاده می‌کنند. این نمادپردازی نه تنها تحریکی است؛ بلکه به عنوان نقد یا سرنگونی قدرت دینی و قدرت مؤسسه عمل می‌کند و غالباً اضطراب‌های اجتماعی وسیع‌تری را در مورد جنسیت، جنس و کنترل منعکس می‌کند.
موتیف‌های تکرارشونده شامل صومعه‌های محصور، مادر برترهای سختگیر، مراسم‌های مخفی و وجود تهدیدات خارجی مانند روحانیت فاسد یا نیروهای متجاوز است. روایت غالباً حول تم‌های سرکوب و تنبیه می‌چرخد، با شخصیت‌هایی که در تلاش‌اند با هر دو خواسته‌های داخلی و اقتدار بیرونی مقابله کنند. استفاده از نمادهای مذهبی—صلیب‌ها، شاگردها و متون مقدس—در صحنه‌های خشونت یا عریانی یک نشانه متمایز از این ژانر است که حس کفر و ابهام اخلاقی را تشدید می‌کند. این عناصر مختص سینما یا کشور خاصی نیستند؛ در حالی که فیلمسازان ایتالیایی و اسپانیایی بیشتر با نان اسپلیشن ارتباط دارند، این نمادپردازی در فیلم‌های ژاپنی، فرانسوی و فراتر از آن نیز دیده شده است که هر کدام تصویر مرکزی را به زمینه‌های فرهنگی خود سازگار کرده‌اند (فستیوال فیلم بریتانیا; مؤسسه فیلم بریتانیا).
فیلم‌های کلیدی و کارگردانان تأثیرگذار
سینمای نان اسپلیشن، یک زیرژانر تحریک‌آمیز از فیلم‌های استثمار، در دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۱۹۸۰ به اوج خود رسید، به ویژه در اروپا. از مهم‌ترین فیلم‌ها می‌توان به راهبه منزا (۱۹۶۹) به کارگردانی اریپراندو ویسکونتی اشاره کرد که پیش‌خوانه‌ای برای ترکیب رسوایی تاریخی با عریانی ایجاد کرد. فیلم شیطان‌ها به کارگردانی کن راسل (۱۹۷۱) احتمالاً مشهورترین و جنجالی‌ترین ورودی این ژانر است که به خاطر سبک بصری جسورانه و نقد بی‌پرده‌اش از قدرت مذهبی شناخته می‌شود. فیلم راسل، که بر اساس روایت آلدوس هاکسلی از تسخیرهای لودون ساخته شده، به عنوان یک نقطه عطف در ترکیب حس هنری و تروپ‌های استثمار باقی می‌ماند (مؤسسه فیلم بریتانیا).
کارگردانان ایتالیایی در این ژانر به ویژه تولیدات زیادی داشتند. فیلم داستان یک راهبه محصور (۱۹۷۳) به کارگردانی نوبرتو سولی و راهبه قاتل (۱۹۷۹) به کارگردانی جیوئیو برروتی، رویکرد ایتالیایی را نشان می‌دهند که عریانی هولناک را با ترس روان‌شناختی و نقد اجتماعی ترکیب می‌کند. سسوس فرانکو، کارگردان اسپانیایی، با فیلم‌هایی همچون نامه‌های عاشقانه یک راهبه پرتغالی (۱۹۷۷) به‌طور قابل توجهی به این ژانر کمک کرد و آن را با سوررئالیسم و عریانی امضایی خود درآمیخت (Cinemadelsilenzio.it).
این کارگردانان و فیلم‌هایشان نه تنها مرزهای بصری و تماتیک نان اسپلیشن را تعریف کردند، بلکه بر فیلمسازان بعدی که به کاوش در تقاطع دین، سرکوب و جنسیت پرداخته‌اند نیز تأثیر گذاشتند. آثار آنان هنوز به دلیل انرژی سرکوب‌گرانه‌شان و نقش‌شان در به چالش کشیدن تابوهای سینمایی مورد بازبینی مجدد قرار می‌گیرند (موزه هنرهای مدرن).
تم‌های جنسیت، قدرت و سرکوب
سینمای نان اسپلیشن به خاطر کاوش تحریک‌آمیزش در زمینه‌های جنسیت، قدرت و سرکوب در دنیای محصور صومعه‌ها شناخته می‌شود. این فیلم‌ها اغلب راهبه‌ها را به عنوان قربانیان و عوامل خواسته‌های متجاوز نشان می‌دهند و از صومعه به عنوان میکروکوسمی برای تنش‌های گسترده‌تر اجتماعی استفاده می‌کنند. جنسیت در روایت‌هایی که شامل عشق ممنوعه، روابط لزبینی و نقض نذرهای مذهبی است، جلوه‌گری می‌کند و به نقد تلاش‌های مؤسسه‌ای برای سرکوب خواسته‌های انسانی طبیعی می‌پردازد. تقابل تصاویر مقدس و نامقدس—زنان در عبا در حال انجام اعمال عریانی—احساس تابو را تشدید کرده و تضاد بین دینداری روحانی و خواسته‌های جسمانی را برجسته می‌کند.
دینامیک‌های قدرت در این ژانر مرکزی هستند، با figures مانند مادر برترها یا کشیش‌ها که کنترل بر بدن‌ها و ذهن‌های راهبه‌ها را در دست دارند. این غالباً در صحنه‌های تنبیه، نظارت و دستکاری روان‌شناختی تجلی می‌یابد که ناآرامی‌ها را درباره اقتدار patriarcal و ecclesiastical بازتاب می‌دهد. سرکوب جنسیت، که از طریق انضباط دینی سختگیرانه تحمیل می‌شود، اغلب به هیستری، خشونت یا رویدادهای فراطبیعی منجر می‌شود و نشان می‌دهد که چنین سرکوبی در نهایت غیرقابل تحمل و ویرانگر است. این تم‌ها نه تنها تحریک‌آمیز بلکه به عنوان وسیله‌ای برای نقد اجتماعی نیز عمل می‌کنند که نقش دین را در تنظیم جنسیت و خودمختاری زنانه مورد بازجویی قرار می‌دهند. برای مطالعات بیشتر درباره تقاطع جنسیت و قدرت در نان اسپلیشن، به فستیوال فیلم بریتانیا و مؤسسه فیلم بریتانیا مراجعه کنید.
جنجال‌های مذهبی و سانسور
سینمای نان اسپلیشن از زمان ظهور خود در اواخر دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، منبعی مداوم از جنجال‌های مذهبی و سانسور بوده است. این فیلم‌ها که غالباً راهبه‌های کاتولیک را در سناریوهایی از سرکوب جنسی، سادمازخمی و کفرگویی به تصویر می‌کشند، واکنش‌های تند از سوی مؤسسات مذهبی و گروه‌های محافظه‌کار را برانگیخته‌اند. کلیسای کاتولیک به ویژه این ژانر را به خاطر ناپسند بودن و استثمار تصاویر مذهبی محکوم کرده و ادعا می‌کند که این گونه تجسم‌ها تقدس زندگی دینی را تضعیف می‌کند و کلیشه‌های مضر درباره زنان در دینی‌ها را گسترش می‌دهد (امپراتوری مقدس).
سانسور فیلم‌های نان اسپلیشن به طور گسترده‌ای اتفاق افتاده است، به ویژه در کشورهای با سنت‌های مذهبی قوی یا هیئت‌های تنظیم فیلم‌های سختگیر. به عنوان مثال، در ایتالیا و اسپانیا، بسیاری از فیلم‌های نان اسپلیشن با ممنوعیت کامل مواجه شدند یا به شدت ویرایش شدند تا صحنه‌هایی که به حساسیت‌های مذهبی توهین می‌کنند، حذف شوند. هیئت طبقه‌بندی فیلم بریتانیا (BBFC) همچنین بر روی چندین عنوان برش‌های قابل توجهی انجام داد و نگران دامه‌دادن کفرگویی و عریانی شود (هیئت طبقه‌بندی فیلم بریتانیا). در ایالات متحده، در حالی که اصلاحیه اول برخی حمایت‌ها را ارائه می‌دهد، هیئت‌های سانسور محلی و فشار از سوی سازمان‌های مذهبی منجر به توزیع محدود و اعتراضات مکرر علیه نمایش‌ها شدند.
با وجود—یا شاید به خاطر—این جنجال‌ها، سینمای نان اسپلیشن پیوسته یک پیروان خاص داشته و همچنان به بحث درباره مرزهای بیان هنری، احترام مذهبی و نقش سانسور در حفاظت از اخلاق عمومی ادامه می‌دهد. محتوای تحریک‌آمیز این ژانر به عنوان نقطه عطفی در بحث‌های مربوط به تقاطع دین، جنسیت و آزادی بیان در سینما باقی مانده است (بنیاد سینما).
تأثیر فرهنگی و میراث
سینمای نان اسپلیشن، یک زیرژانر از فیلم‌های استثمار که در دهه ۱۹۷۰ به طور برجسته‌ای به وجود آمد، میراث فرهنگی پیچیده‌ای بر جای گذاشته است که فراتر از ارزش‌های شوک اولیه و تحریک‌نگر آن است. این فیلم‌ها، که غالباً در صومعه‌ها تنظیم شده و به تم‌های سرکوب مذهبی، تجاوز جنسی و فساد مؤسسات می‌پردازند، باعث بروز بحث‌های مداوم درباره سانسور، کفرگویی و نمایندگی زنان در رسانه‌ها شده‌اند. در حالی که در ابتدا به عنوان صرفاً حسگرایی dismissed شده بودند، نان اسپلیشن از آن زمان به خاطر نقد سرکوب‌گرانه‌اش از اقتدار پدرسالارانه و کلیسایی و همچنین نقش آن در زمینه‌ای روشن‌تر از چالش سینمای استثمار به هنجارهای جریان اصلی مورد بازبینی قرار گرفته است (مؤسسه فیلم بریتانیا).
تأثیر این ژانر را می‌توان در هنر معاصر، مد، و حتی ویدیوهای موسیقی مشاهده کرد، جایی که تصاویر راهبه متجاوز همچنان تحریک می‌کنند و الهام‌بخش هستند. کارگردانانی مانند کن راسل و پدرو آلمودوار از موتیف‌های نان اسپلیشن برای بررسی تم‌های خواسته، سرکوب و دوگانگی مؤسسه‌ای در کارهای خود استفاده کرده‌اند (موزه هنرهای مدرن). علاوه بر این، میراث این ژانر در جذابیت مداوم با نمادپردازی مذهبی در سینمای ترس و عریانی، و همچنین در مباحث علمی که تقاطع‌های جنسیت، قدرت و معنویت را بررسی می‌کند، مشهود است.
با وجود ماهیت جنجالی‌اش، سینمای نان اسپلیشن به گفتگوهای گسترده‌تری در مورد محدودیت‌های بیان هنری و جذابیت پایدار ممنوعه کمک کرده است و اطمینان یافته است که این ژانر همچنان در زمینه‌های عمومی و انتقادی مرتبط است.
تفسیرها و احیای مدرن
در دهه‌های اخیر، سینمای نان اسپلیشن شاهد احیایی قابل توجه بوده است، با فیلمسازان معاصر که تم‌های تحریک‌آمیز این ژانر را برای مخاطبان مدرن تفسیر می‌کنند. با اینکه موج اولیه فیلم‌های نان اسپلیشن در دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۱۹۸۰ به اوج رسید، آثار اخیر از ترکیب نمادپردازی‌های مذهبی، عریانی و نقد اجتماعی این ژانر بهره گرفته‌اند و اغلب با لایه‌های جدیدی از پیچیدگی روان‌شناختی و نقد فمنیستی تغذیه شده‌اند. کارگردانانی مانند پل ورهوون، با فیلم برنده (۲۰۲۱)، الگوهای نان اسپلیشن را بازتعریف کرده و به بررسی مسائل ایمان، جنسیت و قدرت مؤسسه‌ای از دریچه‌ای مدرن پرداخته‌اند. فستیوال کن به خاطر رویکرد جسورانه‌اش این فیلم را مورد تقدیر قرار داد و علامت‌گذار علاقه انتقادی تازه‌ای به این ژانر شد.
سرویس‌های استریم و استودیوهای مستقل نیز به احیای این ژانر کمک کرده‌اند و امکان دسترسی بیشتر به عناوین نان اسپلیشن کلاسیک و جدید را برای مخاطبان جهانی فراهم کرده‌اند. این دسترسی کمک کرده تا بازاندیشی درباره ویژگی‌های هنری و زیرکانه این ژانر ایجاد شود و پژوهشگران و منتقدان نقش آن در به چالش کشیدن ساختارهای پدرسالارانه و داکتری مذهبی را مورد بررسی قرار دهند. علاوه بر این، نمادپردازی‌های بصری و تماتیک این ژانر بر سریال‌های تلویزیونی و ویدیوهای موسیقی تأثیر گذاشته و رسالت فرهنگی پایدار آن را نشان می‌دهد. احیای مدرن سینمای نان اسپلیشن به این ترتیب، هم حس نوستالژی برای زیبایی‌شناسی استثمار و هم تمایل به بازجویی در مرزهای ایمان، جنسیت و اقتدار در جامعه معاصر را منعکس می‌کند مؤسسه فیلم بریتانیا.
منابع و مراجع
